“Allasen” NerdenGeliyo?
Bu kelimenin nesini inceleyeceğiz allasen?..
“Allasen”i seviyoruz çünkü ilginç bir dil olayının güzel bir örneği: Kelimenin aslı “Allah’ını seversen”. Bildiğiniz gibi “Allah” Arapça bir isim. “Sevmek” ise Türkçe bir fiil. Bu iki kelime bir kalıpta birleşip, hece düşmesiyle “allasen” haline gelmiş.
Hem de öyle böyle bir düşme değil: “Al-la-hı-nı-se-ver-sen” şeklinde tam 7 heceden oluşan kalıp, “allasen” diye 3 heceye düşmüş!
Bu olay dilbilimde “en az çaba yasası” ile açıklanıyor. Nam-ı diğer “dilde ekonomi”. Dilbilimci G. K. Zipf, bu durumu bir usta-tezgah benzetmesiyle açıklamış: Bir usta çalışırken en çok kullandığı aletleri daha yakınında, seyrek kullandıklarını daha uzakta tutar. Zamanla, ustaya daha yakın duran, daha sık kullanılan aletlerde daha çok yıpranma gözlemlenir.*
Usta için aletleri ne ise, bizim için de kelimeler o. En az çabayı sarf ederek en çok şeyi anlatmak isterken, kullandığımız kelimeleri yıpratıyor, sadeleştiriyoruz. Vurgular kayboluyor, telaffuz kolaylaşıyor.
“Nereden geliyor?” sorusunun konuşma dilinde “Nerden geliyo?” haline dönmesi de, en az çaba yasasına bir örnek… Sizin aklınıza yıpranmış, kısalmış başka kelimeler geliyor mu? Geliyorsa paylaşın allasen! 🙏🏻😉✂️
Bu kelimeyi alan şunları da aldı: Metatez” NerdenGeliyo?, “Portmanto” NerdenGeliyo?
*Türkoloji İçin Dilbilim, Kerim Demirci, s.102