“Metatez” NerdenGeliyo?

Bugün, bizce çok ilginç olan bir kelimeyi işleyesimiz geldi… “Baryam değil seyran değil eniştem beni niye öptü?” diyebilirsiniz. Ya da şimdi “Aa ‘bayram’ yerine ‘baryam’ yazmışlar!” diyebilirsiniz.
Konumuz da tam olarak bu: Metatez.

Türkçesi “göçüşme” olan bu dilbilim terimi Yunancada “yerine, sonrasında, ötesinde” gibi pek çok fikri karşılayan “meta-” ön eki ve “koyma”yı ifade eden “tez” kelimesinden oluşmuş (bkz. www.nerdengeliyo.com/metatezantrparantez). Yani ortada bir “yerine koyma”, “yer değiştirme” durumu var. Neler arasında? “Baryam” örneğinde olduğu gibi, bir kelime içerisindeki harfler arasında.

Metatez yöresel kullanımlarda çok sık rastlanan bir durum, zira herkesin dili farklı dönüyor. Bazen de geçen işlediğimiz “#poyraz_ng” kelimesinde olduğu gibi, dilden dile geçerken yer değiştiriyor harfler. Kelimenin orijinali Yunanca “boreas”. Bizde en iyi ihtimalle “boryas” diye okunması gerekirken sadece “b” ve “s” harfleri evrilmekle kalmamış, ortadaki “r” ve “y” de metateze uğramış: “boRYas” -> “poYRaz”.

Metatezi seviyoruz çünkü dilin aslında ne kadar esnek; ağızdan ağza, halktan halka, kültürden kültüre değişebilen bir araç olduğunu hatırlatıyor. Bugün doğru saydığımız pek çok şey, geçmişte yapılmış ve kemikleşmiş hatalardan ibaret. Çünkü kelimeler kuşaktan kuşağa, dilden dile geçtikçe herkes kendinden bir şeyler ekliyor, bir şeyleri çıkarıyor. Sizin yaşadığınız bölgede kullanılan veya aklınıza gelen metatez, göçüşme örnekleri var mı? “Sarmısak” gibi, “kirbit” gibi? 🤔👉🏻👈🏻👅