“Teori” NerdenGeliyo?

“Bu sadece bir teori”… “Teori” kelimesini “varsayım” veya “iddia” yerine kullanmaya meyilliyiz. Halbuki kelime bundan çok daha fazlası.

Yunanca “theoria” kelimesi “gözlem”, “bakış” anlamına gelmiş. Kelimenin ilk kısmında “theater” yani “tiyatro” kelimesinde de rastladığımız “thea” yani “görüntü”, “manzara” (bkz: “Nazar” NerdenGeliyo?) kelimesi var. İkinci kısmı ise “görmek anlamındaki “horan”dan doğmuş. “Horan”ın da “algılamak” anlamındaki Hint-Avrupa kökü “wer”den türediği düşünülüyor.* Gözlem fikrinden doğan “teori” kelimesi 1590 civarında “kavram, anlayış, zihinsel şema” olarak kullanılmış. 1610’lara gelindiğinde “bir bilim veya sanatın ilke ve yöntemleri”ne doğru genişlemiş anlamı. Örneğin bir “Müzik Teorisi” kitabı müziğin varolduğunu iddia etmez; müziğin ne olduğunu, ne şekilde varolduğunu inceler ve açıklar. 1630’lara gelindiğinde ise “gözlem ve akıl yürütmeye dayanan, anlaşılabilir açıklama” anlamında kullanılmış “teori” kelimesi. Tarihlere dikkat ederseniz, Rönesans’ın sonlarına doğru, Kopernik’in teorisi ışığında dünyamerkezcilikten güneşmerkezciliğe kaydığımız dönemde olmuş tüm bu anlam evrimi.

Yunanca kökenli “teori”nin Türkçesi “kuram”, gözlemlemekten ziyade “kurma”, bir nevi yapılandırma fikrinden geliyor. Kelimenin Arapça / Osmanlıca karşılığı “nazariye” ise “nazar” yani “bakma” ile alakalı olduğundan, “teori”ye anlam olarak daha yakın. “Teori” kelimesi; bilimin dört nala koştuğu günümüzde bile, hala “desteksiz iddia”ya indirgenebiliyor (bkz: “İroni” NerdenGeliyo?). Bu yanılgının en popüler kurbanı ise bilimsel kanıtlar, somut bulgular, tutarlı gözlemler üzerine kurulu olan “Evrim Teorisi”. Bu “teori”nin neden bir “iddia” olmadığını; Cambridge, Harvard, Yale gibi dünyanın en prestijli üniversitelerinin “evrimsel biyoloji” bölümlerinde okuyarak; ya da daha kolayı kendini bu konuya vakfetmiş akademisyenleri, mesela @evrimagaci gibi bilimsel oluşumları takip ederek öğrenebilirsiniz. İnanmanın bilmekle, fikrin bilgiyle karıştırıldığı “dezenformasyon” çağında, gerçeği arayan herkese bol şans diliyoruz. 😉👩🏻‍🔬🦖🌳🌎👁