“Orgeneral” NerdenGeliyo?

Orgeneral“, “koramiral“, “tümamiral“, “tuğgeneral“… Sonra , “albay“, “yarbay“, “asteğmen” ve “üstçavuş“… Orduda hakikaten bir orduya yetecek kadar rütbe var ve isimleri birbirinden tuhaf.

Bunun sebebi aslında TSK‘daki rütbe isimlerinin 1930‘larda, Türkçe yapısının dışına çıkılarak türetilmiş olması. Bildiğiniz üzere Türkçe sondan eklemeli bir dil. Köklere farklı anlamlar katan ekleri art arda dizerek; “muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesine” gibi 70 harflik, uçuk kelimeler türetebiliyoruz.*

Gelin görün ki, kelime sonlarında cömert olan dilimiz, kelime başlarında biraz katı. Mesela bizde, dün işlediğimiz Arapçabilakis” kelimesinde olduğu gibi, ekler kök kelimenin (bkz: akis) önüne yerleştirilmiyor.

İşte, ”orgeneral” bu genellemeyi bozuyor: “Or“, “ordu“dan kısaltılmış bir ön ek. Batı dillerinden aldığımız “general” ise Latince‘de “genel” anlamındaki “generalis” kelimesinden doğmuş ve “genel komutan” rütbesini karşılıyor.

rutbe

Bu kadar rütbeye isim uydurmak da zor zanaat. (görsel: Onedio)

Korgeneral” daha da karışık: “kol + ordu + generali”nin sıkıştırılmışı. Aynı şekilde “tüm” ön eki “tümen“, “tuğ” ön eki ise “tugay“ı ifade ediyor. Bitmedi! “Albay“daki “al“, ordudaki “alay“ın, “bay” da Eski Türkçe‘de “kumandan” anlamına gelen “bey” kelimesinin karşılığı. Albayın yanında bir de “yarbay” veriyoruz, o kim? O da “yardımcı alay bayı”.

En tepesinde “orgeneral”in bulunduğu bu yenilikçi kelime ailesi, bize bir dilin belli ihtiyaçlar dahilinde kendi kurallarını nasıl esnetebildiğini gösteriyor. Ordudaki isimlendirme dil açısından doğru bir karar mıydı, tartışılır. Fakat kısalan kelimeler, tıkır tıkır işlemesi gereken orduda işleri elbet hızlandırmıştır.

Unutmadan, bir de “orgeneral“in deniz versiyonu olan  oramiral” var. Onun içinde geçen “amiral”in hikayesi ise “general”inkinden çok çok farklı! Keşfetmek isterseniz buradan buyurun: “Amiral” NerdenGeliyo? 😉


* Kaynak: Vikipedi. “Muvaffakiyet” Arapça bir kelime olduğu için bu örnekte bir bütün olarak kök işlevi görüyor. Zaten bu eğlenceli kelime, Türkçe’nin sondan eklemelerdeki maharetini göstermek için uydurulmuş.