“Kutlu” NerdenGeliyo?
Bir kişiyi, özel bir olayı veya günü kutladığımızda, tam olarak ne demek istiyoruz? Neden yeni başlangıçlar, yeni başarılar veya önemli olaylar için “kut” dileriz?
“Kut” Eski Türkçe bir kelime ve İslamiyet öncesi Orta Asya Türkleri için belki de en yüce kavram. Tanrı yani Göktengri kaynaklı “kut” yaşam gücünü, bereketi, uğur ve mutluluğu ifade etmiş.
İslamiyet öncesi Türklerinin dini hakkında fikir veren bir Altay şamanı görseli (kaynak: Wikipedi).
Kelimenin başındaki “ku-” fiili “akmak, akıtmak, çıkmak, yayılmak” anlamına geliyor. Sonundaki “-t” ise bu eylemi isimleştirmiş. Akışkan olduğu düşünülen “kut“un bereketle, bollukla ve bize can veren kanla bağdaştırılması da bu yüzden.
Eski Türkler, hükümdarlarının yönetim gücünün damarlarındaki Tanrı kutundan* geldiğine inandıkları için, hakan soyunun kanını akıtmak kesinlikle yasaktı. Osmanlı Hanedanı‘nda şehzadelerin yay kirişi veya kayışla boğularak idam edilmesinin sebebi de bu İslam öncesi gelenekti.**
Hükümdara önsezi, kavrayış, anlayış ve yönetim gücü kazandıran “kut“, öyle üstüne kolayca yatılacak bir sorumluluk değildi. Göktengri tarafından hakana geçici olarak bahşedilir, ülkenin başarısız yönetilmesi durumunda hakanın ellerinden akıp giderdi. “Kut“un muhafazasını sağlayan başlıca erdem ise, “bilgelik“ti.*** Bu anlamda Eski Türklerin, hukuk sistemini tüm bireylerin üstüne yerleştiren yönetim biçimi “Cumhuriyet” için uygun adaylar olduğunu söyleyebiliriz.****
Özetle, bir şeyi “kut“ladığımızda, o şey için yüce bir yaşam gücü, uğur ve bolluk diliyoruz. Ama ancak “bilgelik“le beslenirse gerçekleşebilecek bir dilek bu.
Kökeni Orta Asya veya değil; bilginin, sevginin ve barışın gücüne inanan herkesin yeni yılı “kut“lu olsun. 🤗
*”Kut” aynı zamanda tüm canlıların yaşam gücü olduğundan, Eski Türkler ve Moğollar hayvanları da kan akıtmadan, karınlarını açıp kalplerini sıkarak kurban ediyorlardı. Bu yöntemin, hayvanın kanından da faydalanan Orta Asya insanları için pratik gerekçesi de vardı.
**Bkz: “Boğaz” NerdenGeliyo?
***Bkz: “Erdem” NerdenGeliyo?
****Bkz: “Cumhuriyet” NerdenGeliyo?
*****İlginç bir şekilde, “kutlu”daki “kut” Eski Türkçe “ku-“dan gelirken, “kutsal”daki “kut”, Arapça “kuds” kelimesinden geliyor. Türkçe “kutlu” Arapça’daki “mübarek”, “bereket”, “tebrik” kavramlarına yakınken; Arapça “kudsi”nin Yeni Türkçesi olan “kutsal”; “mukaddes” ve “takdis” kavramlarına bağlanıyor. Birbirine yakın fakat farklı kavramlar olan Arapça “kuds” ve Türkçe “kut”, aynı kaynaktan geliyor da olabilirler.
******Bize bu özel gün için “kutlu” kelimesini öneren sevgili okurumuz Eylül Meriç Gençer’e teşekkürlerimizle!