“Kategori” NerdenGeliyo?
“Bu söylediğini kategorik olarak reddediyorum!” “Kategorik” kelimesinin bu havalı kullanımına denk geldiniz mi hiç? “Kategorik olarak” ne demek oluyor tam olarak?
“Kategorik“, “kategoriye ait, kategoriye dair, kategori(sel)” demek. Fransızca‘dan ithal ettiğimiz “kategori” kelimesini de bildiğiniz gibi “sınıf, tür, grup” anlamında kullanırız. Kelimenin bu anlamında, her türlü hükmün, ifadenin; “nicelik”, “nitelik”, “yer” ve “zaman”ın da içinde bulunduğu toplam 10 kategoriyle* açıklanabileceğini söyleyen Aristoteles‘in parmağı var. Antik Yunan filozofuna göre, her bir “kategori” kendi içinde mutlak ve koşulsuzdu. Bu tespitten hareketle, “kategorik olarak” diyen biri “koşulsuz olarak, mutlak suretle” demek istemiş oluyor.
Her şeyi kategorize eden düşünür, Aristoteles.
Peki “kategori” nereden geliyor? Aristo‘nun dili, Yunanca‘daki “kategorein” fiilinden. Kelimenin başındaki “kata-“, “aşağı doğru“, “-e karşı” gibi anlamlara gelmiş. “Agoreuein” kısmı ise “meydan” anlamındaki “agora“dan geliyor ve birini topluluk içerisinde yargılamak, kalabalıkta birini hedef alarak konuşmak anlamına geliyor.
Yani kelimenin kökenine bakacak olursak “kategorize etme“nin ilk anlamı aslında “sınıflandırma” değil, “itham etme” oluyor.
Bu durumda “beni kategorize etme, benle oynama, yaftayı yapıştırıp, bana isim koyma” diyen Bülent Ortaçgil, şarkısında “kategori” kelimesini kategorik olarak doğru kullanmamış mı? 😉
* Töz, nicelik, nitelik, yer, zaman, durum, sahiplik, etki, edilgi, bağıntı