“Yeksan” NerdenGeliyo?
Tipine bakılırsa Gebze’de bir fabrika ismine benzeyen* “yeksan” kelimesini “yerle yeksan eylemek” deyimi dışında herhangi bir yerde duydunuz mu? Biz duymamıştık ama arayınca bir de şu atasözünün içinden çıktı: “Sev seni seveni hâk ile yeksan ise, sevme seni sevmeyeni Mısır’a sultan ise.”
“Yeksan“ın iki örnekteki kullanımları yardımcı olacağına kafa karıştırsa da, aslında durum aynı: Şapkalı “hâk“, Farsça‘da “toprak” anlamına gelmiş. O güzelim “hâki” rengi de aslında toprağa aitmiş. Neticede ha “yerle yeksan“, ha “hâk ile yeksan“… Nereden geliyor bu “yeksan”?
Tavlacılar bize hak verecektir ki “yek” Farsça‘da “bir” demek. “San” ise aynı dilde “benzer, gibi” anlamına geliyor. Haliyle, toprakla ve yerle kullanılan “yeksan” sıfatı “bir gibi“, “eşit“, “düz” anlamına gelmiş.
Açıkçası “yeksan“lı atasözünü ilk okuduğumuzda “sevmemeyi tembihleyen bir ata olur mu” diye düşünmüştük ama kelimelerimizi öğrendikten sonra o ataya karşı mahcubuz. Adam “seni sevmeyeni sen de sevme” dememiş aslında… “İçinde sevgisi olan kişi zavallı, düşkün de olsa onu sev; sevgisi olmayan sultan da olsa, ona yaranmaya çalışma” demek istemiş. Yani umarız öyle demek istemiştir yoksa atalara olan inancımız yerle yeksan olur. 😳
*Sorduğu soruyla bizi yerle yeksan eyleyen Instagram okurumuz, sevgili Elif Yıldız’a teşekkürlerimizle!