“Uygarlık” NerdenGeliyo?

“Uygarlık” bildiğiniz gibi “uygar” olma durumunu, bir de “uygar” olan toplulukları, medeniyetleri anlatıyor. Cumhuriyet döneminde türetilmiş, Türkçe kökenli genç bir kelime “uygar”. Eş anlamlısı “medeni” ise Arapça kökenli: “Medine” kelimesi “kent”, “devlet” anlamına gelmiş ve ilgili şehrin adı da buradan geliyor. “Medeni” de haliyle “kente dair” demek. Tıpkı geçenlerde işlediğimiz “politika” kelimesinde olduğu gibi: Yunancada “polis” kelimesi “kent”, “politik” de “kente dair” anlamını taşıyor.

Peki ya Türkçe “uygar” nasıl türetilmiş? İlkokul sıralarında “yerleşik düzene geçen ilk Türk topluluğu” olarak öğrendiğimiz Uygurlardan alınan ilhamla! Uygurlar, kendilerinden önceki göçebe Türk topluluklarından farklı olarak tarıma yönelmiş, yazı ve baskı teknikleriyle bilgiyi kalıcı ve erişilebilir kılmış, mimariyi geliştirerek şehirler kurmuşlar.

Zaten “Uygur” kelimesinin de “uymak” filinden geldiğine dair bir görüş mevcut. Eski Türkçede “ud-” kökü “peşisıra gitme”, “izleme” anlamına gelmiş. Bu kökten evrilen “uymak” aynı zamanda bir şeye inanmayı veya bir duruma adapte olmayı anlatıyor. Uygurlar da yaşadıkları topraklara “uyum” sağlamış, daha doğrusu toprağı kendilerine uydurmuşlar.

“Uymak” tezi uysa da uymasa da, neticede “uygarlık” kelimesinin ardında tıpkı Arapça “medeni” ve Yunanca “politik” kelimelerinde olduğu gibi “kentlilik” fikri var. Demek ki uygarlığın, medeniyetin ilk şartı şehir kurmak! Günümüz kentleşmesi bize çoğunlukla aksini düşündürüyor ama n’apalım, yine kelimelerin yalancısıyız. 🤷🏻‍♂️😉🏘🏭🏗🛣