“Sermaye” NerdenGeliyo?”
“Eee, para parayı çeker”… “Para” dirhem ya da tomar olarak herkesin eline geçiyor ama neden herkesin parası parayı çekmiyor?
Aslında “para“yı çeken, “para“dan ziyade “sermaye“. Bu Farsça kelime, “kafa, baş” anlamındaki “ser” ve “öz, hammadde, para” anlamlarındaki “maya“dan oluşuyor. Batılı versiyonu “kapital” de benzer şekilde, Latince‘de “baş” anlamındaki “caput“tan gelmiş.
Temel olarak “sermaye“, para getirecek bir işteki “ana maddeler” ve “ana para“yı ifade ediyor.
Mesela bir restoranınız varsa, dükkanınız (toprak), kap kacağınız (araçlar), yiyecek malzemeniz (hammadde), suyunuz, elektriğiniz sizin sermayeniz. Tabii bir de aşçı, bulaşıkçı, kasiyer, garson, kurye lazım: Yani “iş gücü“. 19. yüzyıla kadar devam etmiş “kölelik” sisteminde iş gücü de sermayeden sayılmış fakat günümüzde insanları öz kaynaktan saymak mümkün değil, ez azından teoride!
“Sermaye“, “para“yı nasıl çekiyor? Mesela restoranın toplam sermayesi 100 bin TL diyelim. Ayda 10 bin TL’lik yemek sattınız. 5 bin TL’sini çalışanlarınıza maaş olarak dağıttınız. Size kaldı 5 bin TL. Bu “sermaye geliri“, işinizin %5 sermaye karlılığı olduğunu gösterdi: 100 koy 5 al.
Çalışanlarınızın parası para çekemedi çünkü kira, fatura, yemek derken 1000 TL eridi gitti. Peki ya sizdeki 5000 TL? İflah olmaz bir kapitalist iseniz, belki çalışanlarınız gibi sadece 1000 TL harcayıp, kalan 4000 TL’yi hırsla restoranınıza gömmeniz gerekiyor. Gömün ki, bir dahaki aya daha fazla kazanın, çalışanlarınız “para parayı çekiyor kardeşim!” desinler.
Bir “sermayeci” parasını asla çarçur etmez! (Görsel: giphy.com)
Son derece basitleştirdiğimiz bu “sermayeci” (kapitalist) düzenin kökleri, 16. yüzyıl Avrupası‘nda yeşeren “Protestan ahlakı“na dayanıyor. Daha önceleri Katolik mezhebince tabu sayılan zenginleşme, borç verme, paranın parayı çekmesi, Protestanların erdem saydığı “tutumlu olma“, “çok çalışma” özelliklerinde yüz bulup bugünlere gelmiş.
Hem artık “sermaye” sadece “para“yı çekmiyor. Yeterince sıkı asılırsanız, altınıza dünya devi ülkelerin tahtını bile çekmeniz mümkün. 😳
*Ek kaynaklar: Khan Academy & School of Life