“Mektep” NerdenGeliyo?
Biz okula kaydolurken, büyüklerimiz mektebe yazılmış. “Okul“un dilimizdeki eski karşılığı, Arapça‘dan ithal “mektep” kelimesi, aynı zamanda bu dildeki sözcük türetme yöntemini anlatmak için kullanılan en klişe örnektir: kitap, katip, mektup, mektep…
Bu kelimelerin hepsi Arapça‘da “yazmak” kavramını veren “ktb” kökünden geliyor ve her biri “yazma” eylemini farklı bir bağlama taşıyor: yazılı eser, yazan kişi, yazılı mesaj ve yazılan yer yani “mektep“.*
“Okul” ise, Eski Türkçe‘deki “oku” kökünden “-l” ekiyle türetilmiş bir Cumhuriyet çocuğu. Kimilerine göre Fransızca‘da aynı anlama gelen “école” (tr. okunuşu: “ekol“) örnek alınarak türetilmiş, kimilerine göre Urfa ağzındaki “okulağ” kelimesinden kırpılmış. Her halükarda, mektebin pabucunu dama atan “okul“un “okumak“tan türetildiği kesin bilgi.
O eski “mektep”ten eser yok şimdi. (gif: giphy.com)
Fransızların “école“ü ise, İngilizlerin “school“u ile aynı kökeni, Eski Yunanca’daki “skhole” kelimesini paylaşıyor. “Boş vakit, keyfi zaman” anlamındaki kelime, aynı zamanda bu vaktin öğrenmek için harcandığı yerin de adı olmuş.
“Mektep“, “okul“, “école” ve “school“; sözüm ona hepsi “öğrenilen yer” anlamına geliyor. Ama nasıl bir öğrenmek? Osmanlı’daki gibi yazarak mı, bizdeki gibi okuyarak mı, yoksa Batı’daki gibi boş vakit doldurarak mı? 😉
* “Mektep” Arapça’da “yazılan yer” gibi genel bir anlama sahipken, Türkçe’de “okul” anlamında kullanılmış.