“Kumpas” NerdenGeliyo?
Bu aralar revaçta olan “kumpas” kelimesi, bizim için “hile, hurda” demek olsa da, esasen hepimizden çok gezip görmüş, pek küçümsenemeyecek bir kelime.
Eski Fransızca‘daki “compas” ve İtalyanca‘daki “compasso“nun bizdeki karşılığı olan “kumpas“, Latince‘de “beraber” anlamındaki “com” ön eki ve “adım” anlamındaki “passus“un birleşimi.
“Beraber adım atan“, “beraber giden” kumpas bize ne vermiş derseniz; hesabın kitabın, geometrinin sihirli aracı “pergel“i vermiş. Korsan filmlerinde haritaya mutlak suretle batırılan bu aracın adı, farklı dillerde “pusula“nın da karşılığı olmuş (İng. “compass“).*
“Kumpas”ın Türkçe hali “pergel”, kimi zaman bir “bilim, akılcılık, doğruluk, ölçülülük” sembolü olarak kullanılmış.
Mühendislik ve mimarinin gelişmesinde büyük rolü olan “pergel“in (bkz: “Mühendis” NerdenGeliyo?) “gönye” ile beraber, Masonların başlıca sembolü olması da boşa değil. İsmi Fransızca‘da “duvar ustası” anlamına gelen “maçon“a dayanan bu ezoterik (bir nevi “kendine müslüman”) topluluğun; bilimi, akılcılığı esas aldığı ve “pergel & gönye” amblemini “doğruluk, dürüstlük ve ölçülü olma” sembolü olarak kullandığı söylenir.
Özetle dilimize “hile” olarak geçen “kumpas“, kimi ortamlarda tam zıt fikri sembolize etmiş, ardında bayağı bir hesap kitap, ölçme biçme, ilim irfan bırakmış bir kelime. 😮
* “Pusula” kelimesi ise İtalyanca’da “küçük ahşap kutu” anlamına gelen “bussola“dan türemiş.