“Kışkırtmak” NerdenGeliyo?

“Kışkırtmak” ikiyüzlü bir kelime: Bir anlamı “tahrik etme, provokasyon, akıl çelme, kötüye teşvik etme”… Diğeri ise “ürkütüp kaçırma”. Özellikle de kümes hayvanlarını!

 

İlginç, değil mi? Bir yanda tahrik edilen, kötüye teşvik edilen şahıslar; diğer yanda korkudan galeyana gelen tavuklar…

 

Aslında ortada iki farklı kelime mevcut: Birinci “kışkırtma”, Eski Türkçe “kikşürme” eyleminden geliyor. “Kik-“ kökü keskinleştirmeyi, “kikşürme” de nesneleri birbirine sürterek “bilemeyi” anlatmış. Zamanla “kiŞKürme” halini alan fiil (bkz. “Metatez” NerdenGeliyo?), sonra “kışkırma” olmuş. Haliyle, mecazen “insanları birbirine karşı bilemeyi” anlatmış bu kelime…

 

Diğer “kışkırtma” ise Tuva Türkçesinden, apayrı bir kökten geliyor: Bir yansıma olan “kış” sesinden türetilen “kış+kır-“ eylemi haykırmayı, çığlık atmayı anlatmış. Haliyle bir hayvanı “kışkırtmak”, korkarak çığlık atmasına sebep oluyor.

 

Yani “birbirine karşı bilemek” anlamındaki “kışkırtma” ile; “çığlık attırma, ürkütüp kaçırma” anlamındaki “kışkırtma”, aynı kelimede buluşmuş iki farklı anlam. 🤔🐔😱

 

*Ek Kaynak: “Kışkırtmak Kelimesinin Kökeni Üzerine”, Osman Fikri Sertkaya  tdk.gov.tr/images/css/TDD/2011s717/2011717sertkaya.pdf