“Fiyasko” NerdenGeliyo?
Hani bazen o kadar çalışır çabalarsınız, sonra bir bakmışsınız kimsede tepki yok; varsa da düşman başına. Hoş geldin “fiyasko“!
İtalyanca‘dan ithal “fiyasko” ana dilinde “fiasco” diye yazılıyor ve “şişe“yi, özellikle de üzeri hasırla kaplı, balon gövdeli şarap şişesini ifade ediyor (krş: ing. “flask”). “Fiasco” ile kastedilen “şişe” değil de “başarısız sonuç” ise, kelime bizdeki “fiyasko” gibi türevleriyle dünyanın neredeyse tüm dillerine girmiş! Sizce “fiyasko“nun başarısının sırrı ne?
Rivayete göre, 1600‘lerde yaşamış ünlü bir İtalyan tiyatro oyuncusu*, Floransa‘daki bir gösterisine bir akşam elinde “fiyasko” tipi bir şişeyle çıkar. Normalde her akşam farklı bir eşyayla çıkıp, onun üzerinden espriler yaparak milleti gülmekten kırıp geçiren oyuncu, elindeki şişeyle rezalet bir performans sergiler. O gün bugündür “far(e) fiasco” yani “şişe yapma” deyimi, İtalyanca‘da hüsranla sonuçlanan girişimleri anlatmış.
İlk “fiyasko”nun sahibi olduğuna inanılan Domenico Biancolelli’yi meşhur eden Arlecchino karakteri.*
N’olur n’olmaz, “fiyasko” ihtimaline karşı şuraya yedek bir açıklama bırakalım: Kimisi* de “fiyasko“nun kaynağının Floransa sahneleri değil, Venedik cam atölyeleri olduğunu söylemiş. İtalyan camcıları, üfledikleri cama istenen şekli veremediklerinde ortaya balon şeklinde, olabilecek en sıradan, en dandik şişeler çıkıyormuş. “Başarısız sonuç” fikri, şarap için bir kenara atılan bu “fiasco“lardan çıkmış. Bu da mı “fiyasko“? 😬
*Hikayede bahsedilen şahıs, İtalyan “Orta Oyunu” sayılabilecek “Commedia dell’Arte”yi Fransa’da meşhur eden, özellikle l’Arlecchino (Harlequin) karakterini canlandıran ve “Güneş Kral” XIV. Louis’nin en sevdiği oyuncu olan Domenico Biancolelli. (Ek kaynaklar: dizionari.corriere.it, it.wikipedia.org).
**Ek kaynak: Anatoly Liberman, OUPBlog