“Ansiklopedi” NerdenGeliyo?
Meydan Larousse, Ana Britannica, Grolier Americana… 90’ların başında yurdumuz gazetelerinin kupon furyasıyla her salon vitrinine giren; sonraları internetin gelişiyle birlikte bel veren yatakların altına, monitör tabanlarına, dolapların derinliklerine saklanan “ansiklopedi”, isim sırasına girmiş genel bilgilerden oluşur.
Fransızca telaffuzuyla okuduğumuz “ansiklopedi” kelimesi Antik Yunanca’daki “enkyklios paedeia” tamlamasından geliyor. Bu tamlamadaki “en” ön eki “içinde”, “kyklios” kelimesi “daire, çember, yuvarlak” (bkz: ing. “cycle”); “paedeia” kelimesi de “eğitim, çocuk gelişimi” (bkz: pedagoji) anlamına geliyor. Haliyle “an-siklo-pedi” dediğimizde, tüm bilgileri bir çember içine alan, kapsayıcı ve öğretici bir kaynaktan bahsediyoruz.
Tarihteki ilk ansiklopedi sayılan “Naturalis Historia” (tr. Doğa Tarihi) adlı toplama eseri, Romalı deniz kumandanı İhtiyar Plenius’a borçluyuz. 77 yılında yazmaya başladığı eserini, 79 yılında Vezüv Yanardağı patlamasında can verene kadar yazmış Plenius.
“NerdenGeliyo?”nun büyük büyük dedesi sayılabilecek “Etymologiae” adlı eserin 8. Yüzyıl’dan kalan bir kopyasından bir sayfa. (Görsel: Wİkipedia)
Orta Çağ‘ın ilk ansiklopedisi ise 630 yılında Sevilli Isidore tarafından kaleme alınan “Etymologiae” yani “Etimolojiler”. Sözcüklerin anlamlarının ötesinde, nereden geldiklerini araştıran ve bizim de tutkumuz olan “etimoloji” yani “kökenbilim”in, sözlük ve ansiklopedi formatları arasında bir köprü kurduğunu söyleyebiliriz.
Orta Çağ’da elle yazılan, seyrek rastlanan ve zenginlerin tekelinde olan ansiklopediler, Rönensans’ta matbaanın icadıyla yaygınlık kazanmaya başlasa da, bildiğimiz modern ve sistematik şekline 18. Yüzyıl’da ulaşmıştı. Fransız Diderot’nun “Encyclopédie”si, İngiliz Chambers’ın “Cyclopaedia”sı ve benzerleri; içerikleriyle Aydınlanma Çağı’na ışık olmuştu.
Günümüzde “ansiklopedi”nin şekli, internet sayesinde yeniden büyük bir değişim içinde: Bu maddeyi yazarken başlıca kaynağımız olan kolektif internet ansiklopedisi “Wikipedia”, bu devrimin en bilinen örneği. Bilgiyi sorgulayan, paylaşan, ulaşılabilir kılmak için emek veren tüm ansiklopedik zihinlere sevgi ve saygılarımızla! 😊