“Yobaz” NerdenGeliyo?
Hokkabaz, sihirbaz, cambaz… Acaba “yobaz” da Farsça‘da “oynayan, oynatan” anlamındaki “-baz” ekiyle üretilmiş bir kelime olabilir mi? “Yo” yani “hayır” ile olumsuzluğu, hoşgörüsüzlüğü parmağının ucunda oynatan “yobaz“…
Gelelim görelim ki “yobaz” Farsça bir kelime değil. Kaynağı, Eski Türkçe‘de “kötü, fena” anlamına gelen “yavuz / yavız” kelimesi. Osmanlı‘nın en büyük sultanlarından birine yakıştırılmış bu sıfat nasıl olur da “kötü” anlamına gelir?
İşin aslı “yavuz” hem “kötü” hem de “iyi, cesur” anlamlarında kullanılmış. Türkçe “yav-” kökünün “kötülemek” anlamına geldiğini ve “yavuz“un sadece Anadolu Türkçesi‘nde olumlu anlamda kullanıldığını* düşünürsek, bu kelime ancak “Yavuz” Sultan Selim‘den sonra iyi anılmış olabilir mi dersiniz?
1512’de başlayıp sadece sekiz yıl süren hükümdarlığında Osmanlı topraklarını tam iki buçuk katına çıkaran, halifeliği Abbasilerden söküp alan ve imparatorluğu oğlu I. Süleyman‘ın ihtişamına hazırlayan I. Selim, lakabı “yavuz“u sert mizacına borçluydu. Batılılar ona “Selim the Grim” yani “Suratsız – Zalim Selim” diyorlardı. Kimin ne dediği çok da önemli değil: Koskoca tarihi yeniden yazan muzaffer hükümdar, bir tanecik kelimenin anlamını mı kaydıramayacak? Huylu huyundan vazgeçmemiş ama, görünen o ki huyu anlatan kelime zamanla ters yüz olmuş.
“Yavuz” sıfatının kötü zamanlarından çıkan “yobaz“a dönecek olursak, o da Anadolu ağzında “iri yarı, kaba, inceliksiz” anlamında kullanılmış. 19. yüzyıl sonlarında şehirlileşip “aşırı bağnaz, başkalarına din baskısı yapan” anlamına bürünmüş. Anlayacağınız yobazlık hiç yavuzca değil, aksine çok yavuz bir özellik. 😉
*Köken Bilgisi Sözlüğü, Prof. Dr. Tuncer Gülensoy
**İlginç ve benzer bir hikaye için bkz: “Kral” NerdenGeliyo?