“Yavuz” NerdenGeliyo?
“İçre aşsız taşra tonsuz yabız yablak bodında üze olurtım.” diye geçmiş “yavuz” kelimesi bundan 12 asır önce; dilimizin bilinen en eski yazılı eseri, Orhun Kitâbeleri’nde.
Yani “içte aşsız, dışta donsuz (kıyafetsiz), kötü ve perişan durumdaki halka yönetici oldum” diyor yazıt, Bilge Kağan’ın dilinden. Eski Türkçe döneminde “yabız” kelimesi yani bugünkü haliyle “yavuz”; “kötü, fena” anlamlarında kullanılmış.
Günümüzde bu sıfatın TDK sözlüğündeki anlamları ise şöyle:
1. Güçlü, çetin 2. İyi, gürbüz, güzel 3. Kötü, fena (eskimiş)
Nasıl olmuş da “yavuz”, erkek çocuklarına verilen, sevilen bir isim halini almış? Anlam iyileşmesi ile… Mesela “yavuz hırsız ev sahibini bastırır” atasözündeki hırsız, sizce kötü bir hırsız mı? Hırsızın iyisi olur mu tartışılır fakat, buradaki hırsızın en azından güçlü, çetin bir hırsız olduğu kesin.
Osmanlı İmparatorluğu’nun en şanlı padişahlarından Yavuz Sultan Selim’in de, taşıdığı lâkap ile bu ismin gelişiminde payı olmalı. Sadece sekiz yılda, özellikle doğu seferleri ile imparatorluğun topraklarını iki katından fazla genişleten* I. Selim, kimi İngilizce kaynaklarda “Selim the Grim”, kimi Fransızca kaynaklarda “Selim le Terrible” diye anılıyor, yani “Korkunç Selim” diye. Başka bir deyişle sultanın “Yavuz” lâkabı Osmanlılar için güçlüyü, çetincevizi, cesuru anlatırken; düşmanları için “korkunç” olanı anlatmış.
“Yavuz” bize, olumsuzdan olumluya evrilen hikâyesi ile müthiş kelimesini hatırlattı. Özünde aşırı korkuyu anlatan “dehşet” kelimesinden türeyen “müthiş” sıfatını, bizi çok etkileyen, şaşırtan, iyi şeyleri abartılı bir dille tarif etmek için kullanırız.
“Yavuz” da olumsuz bir sıfat olarak doğup güçlenmiş, çetinleşmiş ve hatta halk dilinde iyiyi, gürbüzü, güzeli anlatır olmuş ki, çocuklarımıza isim olmuş. Kelimeler de bizim gibi yaşıyor, değişiyor, gelişiyor!
Bu dil olayının yürüyen kanıtı olan tüm iyi, güzel, gürbüz “Yavuz”lara ve yakınlarına selamlarımızla! 🙋🏻♂️☺️
*www.wikiwand.com/tr/I._Selimwww.britannica.com/place/Ottoman-Empire/Classical-Ottoman-society-and-administration
**Kaynaklar: TDK, Kubbealtı Sözlüğü, Nişanyan Sözlük, http://www.gefad.gazi.edu.tr/en/download/article-file/77391 s163