“Rejim” NerdenGeliyo?

Sizce konumuz “yemek” mi, “politika” mı? Konu değişse de mesele aynı: Yemek ya da yememek.

Fransızca‘dan aldığımız “rejim” kelimesi, Latince‘de “yönetmek” anlamına gelen “regere” fiilinden doğmuş.* Nasıl ki yemekteki “rejim”le vücudumuza hükmediyorsak, politik rejimle de bir topluluğa hükmediyoruz. Hükmediyor…lar. 

Politik rejimler tarih boyunca devredip durmuş. İnsanlık da cumhuriyetler ve imparatorluklar, savaş ve barış, açlık ve bolluk, bilgelik ve cehalet arasında mekik dokumuş.

Eflatun, tarihin tekerrürden ibaret olduğunu bundan 2400 yıl önce, birbirini izleyen beş rejim ve hükümdar tiplemesiyle anlatmış. İyiden kötüye giden bu rejimlerin ilki, Eski Yunanca‘da “en iyilerin yönetimi” anlamına gelen “aristokrasi“ydi. Bu öyle vesayete falan değil, liyakat kavramına dayalı bir rejimdi.

 

 

Eflatun’un “Metaller Mitosu”, rejimdeki herkese bir rol biçiyordu : En yüce erdem olan “bilgelik” sahibi “altın ruhlu” insanlar, yönetmek için vardı. “Cesaret” erdemiyle doğan “gümüş ruhlular” ise asker ve bürokrat olarak, yönetime destektiler. “Bronz ruh”la doğanlarsa toplumun zanaatkar ve işçileriydi. “Ölçülülük” ve “adalet” erdemleri dahilinde, ideal düzen buydu.

Adalet derken, Eflatun’a göre iki bronz ruhun bebeği “altın ruhlu” olabilirken, kralın oğlu “gümüş ruhlu” doğabilirdi. Hatta doğarsa, ortaya “timokrasi” yani “onurun hüküm sürdüğü” rejim çıkıyordu. “Timokrat” oğul, babası kadar bilge olamadığı için “onur”a tutunacak ve asker karakterli olacaktı.

Güce dayalı “timokrasi” yerini “oligarşi”ye yani “azınlığın hükmü”ne bırakmaya mahkumdu: “Oligark” torun, savaşçı babasının kayıplarını görünce cesarete sırtını dönecek, şehvete ve zenginlere teslim olacaktı.

Ta ki zengin azınlığın ezdiği fakirler isyan edip, “halkın iktidarı” anlamındaki “demokrasi”yi ilan edene dek.***** Eflatun’a göre “demokrasi” özgürlüğün cılkının çıktığı andı, bir nevi İstanbul trafiği. Lümpenliğin hüküm sürdüğü bu rejim, bronz ruhlu bir demagogun “düzen ve adalet” vaadiyle çıkagelip, bir “tiran”a yani mutlak güç sahibi bir despota dönüşmesi için biçilmiş kaftandı: Rejimlerin en beteri “tiranizm”, “demokrasi”nin çocuğuydu. Bir sonraki “altın ruhlu” bilge önderin de babası. 📚⚔💍👨‍👨‍👦‍👦✊🏻

---

*Latince’de “kral” anlamına gelen “rex” ve “doğru” anlamındaki “rectus” kelimesi de, “rejim”in Latince karşılığı “regimen” ile aynı kökten geliyor.

**Ana görsel: Antik Yunan düşünürü Eflatun / Platon (MÖ 427 – MÖ 347)