“Piyano” NerdenGeliyo?
“Piano Piano Bacaksız” adında çok tatlı bir film vardı 90’ların başında çekilmiş. İzleyenler hatırlayacaktır; “bacaksız” lakaplı ufaklık evde patır patır koştukça, filmdeki amcamız da ona “piano piano” diyordu, yani “yavaş yavaş“.
İtalyanca‘da “düz, yassı” anlamına gelen “piano” kelimesi, konu ses olduğunda “kısık, alçak” anlamına geliyor. 1700‘lerin başında İtalya‘da ilk piyanoyu tasarlayan Bartolomeo Cristofori, çalgısını “un cimbalo di cipresso di piano e forte“; yani “alçak ve yüksek (sesli) selvi klavye” olarak adlandırmış. Sonra bu isim “fortepiano” (tr. yüksekalçak), “pianoforte” (tr. alçakyüksek) diye kısalıp, en sonunda “piano” halini almış. Biz de içine bir “y” eklemişiz.
“Piyano“nun ismini yüksek ve alçak seslerden alması boşuna değil. Onun atası sayılan “klavsen“, tuşlarına bağlanan mızrap ya da pena gibi bir sistemle, içindeki telleri “çekiyordu”. Fakat çıkan sesin yükseklik seviyesi ayarlanamıyordu.
Cristofori’nin günümüze ulaşmış 3 piyanosundan en eskisi New York Metropolitan Müzesi’nde sergileniyor. (üretim yılı: 1720 – görsel: Wikipedia)
Piyanonun diğer bir atası “klavikord” ise, tuşlarına basıldığında içindeki tellere dokunan çubuklar sayesinde ses seviyesi ayarlanabilir bir çalım sunuyordu fakat sesi bir eşlik enstrümanı için çok güçsüzdü. Basılan tuş bırakılana kadar çubuk tele değmeye devam ediyor, teller sadece kısmen titreşiyordu.
Mucit Cristofori, karışık tasarımıyla klavyelerin pek çok zayıflığının üstesinden geldi. Basılan tuş içerideki keçe uçlu çekicin tele vurup, hızla geri çekilmesini sağlıyordu. Tuşlara kuvvetli basıldığında “forte“, zayıf basıldığında ise “piano” ses çıkıyordu.
Cristofori’nin tuş mekanizması (merak etmeyin, biz de anlamadık 😀 ).
Her çalgının yeri ayrı fakat piyanoya “enstrümanların kralı” desek yanlış olmaz. Gitar, keman ve üflemeli çalgıların aksine piyanoda 10 parmağın her biri, aynı anda farklı bir ses çıkarabilir. Başına iki kişi otursa, aynı anda 4 farklı enstrüman çalınıyormuş hissi yaratabilirler.
Piyanistler sağ el için ayrı, sol el için ayrı nota satırı okur. Bu yazının satırlarını çifter çifter okuduğunuzu hayal edebiliyor musunuz? Rambo gibi tek kişilik bir ordu sayılabilecek “piyano“, özellikle çok sesli Batı müziğini tanımak, teknik ve teorik altyapı edinmek için belki de en etkili enstrüman. Tüm piyanistlere ve piyano sevdalılarına sevgilerimizle. 🎹
* Ana görsel: Sir Joshua Reynolds, “Sağır Bir Adamın Otoportresi”, 1775 civarı