“Perspektif” NerdenGeliyo?
1400‘lerin ilk yarısında, Rönesans’ın beşiği Floransa‘nın ünlü katedrali Santa Maria del Fiore‘nin önündeyiz. Bu dev yapıya, zamanının çok ötesinde bir kubbe ile “il Duomo” (İtalyanca’da “kubbe”) adını kazandıran Rönesans dehası Filippo Brunelleschi*, sırtını katedralin kapısına dönmüş duruyor.
Efsane kubbesini Brunelleschi’ye borçlu olan meşhur “Duomo” ve onun hemen önüne konuşlanmış Floransa Vaftizhanesi. (görsel: McGill Üniversitesi)
Zira işi Duomo‘yla değil, onun hemen önündeki sekizgen Floransa Vaftizhanesi‘yle. Bir elinde çizdiği vaftizhane resmi, diğer elinde ayna. Vaftizhaneye doğru tuttuğu resmin arka yüzünden, resmin “kaçış noktası”na açtığı minicik delikten vaftizhaneye bakıyor Brunelleschi. Sonra aynayı resme tutup, delikten kendi çizimini izliyor. Aynayı çekiyor, karşısında tekrar vaftizhane.
Brunelleschi aynaya baktığında kendi çizimini, aynayı çektiğinde ise çizdiği binayı görüyordu.
Ayna sayesinde, çizdiğini gördüğüyle karşılaştıran Brunelleschi, kusursuz bir perspektif yakalamıştı. Bu deneyden sonra ne sanat aynı kaldı, ne de optik bilimi. Bir Rönesans dehası, iki boyutlu yüzeye üç boyut sığdırmayı başarmıştı.
Fransızca versiyonundan sebeplendiğimiz “perspektif” kelimesi, Latince iki kelimeden doğmuş: “içinden” anlamındaki “per” ve “bakmak” anlamındaki “specere“. Burada “per” kelimesi “specere”den; nereden bakıldığı, neye bakıldığından önemli desek, herhalde Brunelleschi bize hak verirdi.
Üstadın ataları da ilkokul resmi yapmamış tabii: Antik Mısırlılar kültürlerindeki önemli figürleri nispeten büyük resmederek, hiyerarşik bir perspektif yakalamışlar. Antik Yunanlar tiyatro sahnesine paneller koyarak derinlik sağlamışlar. Antik Romalılar, Orta Çağ Hıristiyanları, Müslümanlar, Çinliler ve Japonlar, boyut farklarının çizime derinlik kattığının farkındalarmış. Fakat Rönesans‘a kadar hiç kimse, tek bir gözlem noktasına dayanan “lineer” yani çizgisel perspektifi yakalayamamış.
12. yüzyıl Kuzey Song Hanedanı dönemine ait bu eser, Çinlilerin İtalyan Rönesansı öncesinde çapraz açıdan perspektif çalışmaları yaptıklarını belgeliyor. (görsel: Wikipedia)
Bir diğer bakış açısına göre ise, Brunelleschi antik çağlarda keşfedilip kaybedilmiş perspektif bilimini tekrar keşfetmişti. Ne de olsa “perspektif” sadece çizim için değil, fikirler için de geçerli. Başkalarının “görüş“leri bize ters geldiğinde konuya bir de onların “perspektif”inden bakmayı denesek, belki “rönesans” değil ama “diyalog” başlatabiliriz. 😉🎨
* Tr. okunuşu: “Filippo Brunelleski”
** Ana Görsel: Brunelleschi’nin durduğu yerden Floransa Vaftizhanesi