“Merdiven” NerdenGeliyo?

“Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden…”

 

Sizi de daha ilk mısrâda yakalayıp, üst katlara buyur etmiyor mu Ahmet Haşîm’in dili? “Ağır ağır” girişinden midir, “merdiven” ile çıkışından mıdır… Galiba hepsi birden.

 

“Merdiven” dilimize Farsçadan gelmiş bir kelime ama bir sorun hele, nasıl gelmiş? Basamak basamak. Harf harf.

 

Kelimenin orijinal hali “nerdbân”… Olmuş size “nerdubân”, derken “nerduvân”, sonra “merduvân”, daha sonra “merdüven”… Ve en sonunda: “merdiven”.

 

Sesli harfler zaten bağlasan durmaz ama, sessiz harflerin dünyasında “n-m” değişimine, “b-v” değişimine çok sık rastlıyoruz. Tıpkı Farsça “nerdbân”dan evrilen Türkçe “merdiven” gibi.

 

Kelimeyi öyle bir değiştirmiş; kendi dilimize, seslerimize öyle bir yakıştırmışız ki artık ona Farsça demeye bin şahit lâzım. Bin şahidimiz olmasa da üç beş etimolojik kaynağımız var çok şükür

 

Hatta bunlardan birine göre* Farsça “nerdbân”ın da bir köken hikâyesi var: “Neverd-i bâm”dan kısaltılmış Fars’ın merdiveni… “Neverd” bükme, sarmayı anlatmış; “bâm” da çatıyı, tavanı. Yani “çatıya doğru bükülerek çıkan şey” oluyor “nerdbân”.

 

Özetle, ağır ağır gideceksin “merdiven”in peşinden… 😉

 

*Nihad Sâmi Banarlı, “Türkçenin Sırları” s148. 
**Diğer kaynaklar: Kubbealtı Sözlüğü, Nişanyan Sözlük (kelimeyi Farsçada tavla – tablayı anlatan “nard”a bağlamış), Steingass “nardubān” maddesi. 
***Photo by Yoss Cinematic from Pexels