“Hayır” NerdenGeliyo?
“Yok hayır, bu işte bir hayır var” cümlesinde görülebileceği gibi, “hayır” kelimesininin dilimizde başlıca iki anlamı var. Biri, “evet“in zıttı olan olumsuz “hayır“; diğeri de “daha iyi, tercih edilen, iyilik” anlamlarını taşıyan olumlu “hayır“.
Şimdi bunlardan teki uzun “a” ile “haayır” diye, diğeri de kısa “a” ile “hayır” diye okunuyor olsaydı, çift yumurta ikizi olurlardı ve onları kolay ayırt ederdik. Fakat iki versiyonda da “a” seslisi kısa okunuyor.
Bu tek yumurta ikizlerini içerikten bağımsız olarak birbirinden ayırt etmenin tek yolu vurgu: olumsuz “hayır“daki vurgu ilk heceye, olumlu “hayır“daki ise ikinci heceye denk geliyor.
Peki bu kadar benzeşen iki kelimenin anlamlarının bu kadar ters olması ilginç değil mi? İşin aslı “evet“in zıttı olan “hayır” kelimesinin kaynağı, olumlu “hayır“ın ta kendisi.
İngiliz’in “no” / “not”ı varsa bizim de “yo” / “yok”umuz var.
İyi niyet bildiren Arapça “hayır” (hay’r) kelimesinin olumsuz kullanımı 17.yy Osmanlıcasında yaygınlık kazanmış. Osmanlılar, Türkçe‘de olumsuzluk bildiren “yok” veya “yo” kelimesine nezaketen “hayır“ı ekleyip “yok hayır” diyerek, “cevabım olumsuz, ama hayırlısı” demek istemiş olsalar gerek.
Olumsuzlukların yükünü taşıya taşıya yüreği nasırlaşan “hayır“, zaman içerisinde vurguyu ilk heceye almış ve insanları tek başına redderer olmuş… Onun için, kimsenin “hayır” cevabına çok bozulmamalı, özünde hayırlı bir kelime. Eskiler boşuna dememiş “her işte bir hayır var” diye. 😉