“Barbar” NerdenGeliyo?
– “Bar! Barbar… Barabar?”
– “Ne anlatıyosun be ‘barbarbar’? Konuşamıyo, cahil, vahşi, BARBAR!”
Fransızca versiyonundan sebeplendiğimiz “barbar” (fr. barbare) kelimesinin doğuşu aşağı yukarı böyle. “Acemi” ve “frengi” kelimelerinde olduğu gibi, burada da vahim bir “ötekileştirme” söz konusu.
Sanskritçe‘de “kekelemek, gevelemek” anlamına gelen “barbara / balbala” kelimesinden türediği düşünülen “barbaros“u** Antik Yunanlılar, “bizden olmayan, yabancı, cahil” anlamlarında, özellikle de Persler ve Medleri kastederek kullanmışlar.
“Barbar” diyerek ötekileştirmek, aşağılamak kolay. Zor olan bunu barbarın yüzüne söylemek. (görsel: giphy.com)
Sonraları, teknik olarak kendileri de “barbar” olan Romalılar kelimeyi “barbarus” şeklinde sahiplenmiş ve yabancı diyarlara “barbaria” demişler. Az çok günümüzün Mağrip bölgesine tekabül eden “Berberistan” da, aslen Romalılar‘ın gözünde bir “barbarlar diyarı” idi.
“Berberiler“inkinden bile tuhaf olan hikaye ise, Batı‘da popüler bir kadın ismi olan “Barbara“nınki. İzmit doğumlu bir Hristiyan azizesinin de adı olan “Barbara“, Latince‘de “yabancı kadın” yani bir nevi “dişi barbar” anlamına geliyor. Özellikle ataerkil kültürlerde erkeğin yabancısı bir tehdit unsuruyken, kadının yabancısının egzotik güzellik, bilinmezin cazibesi olarak görülmesi sizce de kayda değer değil mi? (bkz. Osmanlı haremindeki yabancı cariye merakı veya günümüz Türk erkeğinin Nataşa, Helga vs. saplantısı)
“Gavurun Kızı” adlı şarkısıyla 90’larda iz bırakıp, “Barbara” fenomenini kendi meşrebince anlatan Arabesk – Fantezi şarkıcısı İbrahim Erkal.
“Yabancı güzel” Barbara‘da şahit olduğumuz seksist ötekileştirme, en azından türümüzün gen havuzlarının genişlemesine katkı sağlayabileceği için, çirkin ve düşmanca bir yakıştırma olan “barbar“a göre daha olumlu değerlendirilebilir. 🙂
* İngilizce’deki geveleme efekti “bla bla”nın kaynağındaki “to blabber” fiilinin de, Hint-Avrupa Dil Ailesi bağıyla bu Sanskritçe kelimeden gelmiş olması kuvvetle muhtemel.
** İtalyanca’da “kızıl sakal” anlamına gelen ve ilk olarak Oruç Reis’in ve ardından kardeşi Hızır Reis’in lakabı olan “Barbaros” (it. barba rossa) ile karıştırılmamalı.