"Atlıkarınca" NerdenGeliyo?

“Atlıkarınca” NerdenGeliyo?

Çocukken “atlıkarınca” sizin de kafanızı karıştırıyor muydu: “At” tamam da, “karınca” ne ayak? Bizim kafamız hala karışık, onun için şu esrarengiz “karınca“nın peşine düştük:

Oyuncak tutkunu şair Sunay Akın‘ın meşhur ettiği bir açıklamaya göre “atlıkarınca“nın eski ismi “atlıkaraca“. En azından “karaca“, “karınca“dan daha binilebilir bir hayvan. Fakat isimde hala bir bit yeniği var: Madem “atlıkaraca“da hem at hem karaca var, o zaman ismi neden “atlıkaracalı” ya da “at(la)karaca” değil de “atlıkaraca“? Karacalar ata mı biniyor? Yoksa, atlar karacaları mı çekiyor?

İşin aslı “karınca” da, “karaca” da birer yakıştırma. Kelimenin aslı ise İtalyanca‘da “at arabası” anlamına gelen “carrozza“. Ana dilinde “karrotza” diye okunan bu kelime, “iki tekerli at arabası” anlamına gelen “carro“ya, “-ozza” eki ve iki ekstra teker eklenmesiyle meydana gelmiş. Evliya Çelebi daha 17. yüzyılda yabancı elçilerin at arabasından “karınca” diye bahsettiğine göre, “atlıkaraca” kelimesi “atlıkarınca“nın kaynağı değil, ancak farklı bir söyleniş biçimi olsa gerek.

carousel

Bizim “atlıkarınca“nın İtalyanca‘daki ismi ise apayrı: “carosello” (tr. okunuşu: “karozello”). Fransızcası “carrousel“, İngilizcesi de “carousel“. Napoliten kökenli bir kelime olan “carosello” kilden yapılmış topları ve onlarla oynanan eski bir oyunu anlatıyor.*

Şövalyelerin ata binip çember şeklinde dönerek, birbirlerini kilden toplarlarla vurmaya çalıştıkları bu antrenman oyunu, bugün lunaparklarımızda dönen “atlıkarınca“nın atası. Peki Avrupa şövalyeleri “carosello” oyunu için 12. yüzyıl civarında kimden ilham almışlar dersiniz? Haçlılarla savaşa bu şekilde hazırlanan Türk ve Arap atlılarından. 🐎🐎🐎


* “Carosello” kelimesi “carrozza”dan farklı olarak, “araba” anlamındaki “carro”dan gelmiyor. Ya topu çağrıştıran, “kazıtık kafa” anlamındaki “caruso”dan gelmiş, ya da İtalyanca’da “oyun, müsabaka” anlamına gelen “gara” kelimesinden. Zira bu kelime “garosello” olarak da anılıyor. Ama biz “atlıkarınca”yı, onun İtalyanca karşılığı olan “carosello”dan değil, “at arabası”nın İtalyancası olan “carrozza”dan almışız.